Geloof, Waarheid, Vertrouwen en wat wij ermee doen

Een tijdje terug vertelde iemand mij dat er nooit een sluitend verband aangetoond was tussen roken en longkanker. Er bleek, zo vertelde hij, dat ergens in het verleden één onderzoek te zijn gepleegd, waaruit bleek een kleine meerderheid van rokers ten opzichte van de niet rokers, longkanker hadden gekregen.Een kleine meerderheid. Bevooroordeeld als de onderzoekers waren, grepen zij dit aan om de wereld ervan te overtuigen dat de volgende grote kruistocht, die tegen het roken moest worden. En de wereld volgde mee.

Elk volgend onderzoek zou gepleegd zijn op basis van de uitkomsten van dit onderzoek, en omdat dit onderzoek door bevooroordeelde wetenschappers gedaan is, hoe erg betrouwbaar en onbevooroordeeld zijn dan de vervolgonderzoeken?

Recentelijk was er een Nederlandse professor, die in het nieuws kwam, omdat hij beweerde dat de heilzame werking van TamiFlu –het middel wat gelauwerd wordt als Gods Grootste Geschenk tegen H1N1- was bewezen in slechts één onderzoek, nog wel gepleegd door de fabrikant zelf!

True or False? Waar of Niet-Waar?

Beide gevallen deden mij realiseren, dat wij heel gemakkelijk beweringen als feiten accepteren. Natuurlijk staan bovenstaande beweringen zonder bronvermelding ter discussie, maar dat is juist het punt! Nu zal de geloofwaardigheid ook afhangen van de bron. Zo zal een artikel in de “Telegraaf” anders bekeken worden dan een artikel uit “Trouw” en zal, wanneer iets verteld wordt door de dorpsgek met meer korrels zout genomen worden dan een professor die er verstand van zou moeten hebben. Hoop ik.

Maar dan nog geldt: waarom geloof je de een wel en de andere niet? En –als je kritischer bent: waarom geloof je überhaupt iets wat iemand je verteld of iets wat je gelezen hebt?

Waarom accepteren wij bepaalde beweringen als ‘waar’, of moet ik vragen: waarom kiezen wij het een wel te geloven en het ander niet? En dat terwijl wij geen harde feiten te zien krijgen. Ik heb nog nooit het wetenschappelijke verslag gelezen, waarin staat hoe het onderzoek gepleegd is, wat de resultaten zijn en wat daaruit de conclusie is. Hoe weet ik dan dat de wetenschappers in kwestie hun huiswerk goed gedaan hebben? Hoe weet ik dat ze niet bevooroordeeld naar de resultaten gekeken hebben? Waarom geloof ik hen?

Negen van de tien keer, lees of hoor ik over de uitslagen van onderzoeken in de media, die wij dan automatisch geloven. Heeft de media een bepaalde schijngeloofwaardigheid aan wat zij laat zien? Het staat in de krant, dus is het waar? De media zou natuurlijk een onpartijdige bron van informatie moeten zijn. Geloven wij met dat in het achterhoofd daarom klakkeloos wat zij naar buiten brengt? En dat terwijl er genoeg voorbeelden zijn waarin de pers verkeerd geïnformeerd is -of zichzelf verkeerd heeft laten informeren –en daarmee zelf niet kritisch genoeg geweest is over wat zij naar buiten bracht, soms uit overmacht, meestal om als eerste het ‘nieuws’ te brengen. Helaas zijn er genoeg voorbeelden van bewust verkeerd geïnterpreteerd, gemanipuleerd of zelfs verzonnen nieuws !

Hetzelfde geldt natuurlijk voor de regering. Ook zij hebben een bepaalde verantwoordelijkheid integer te zijn. Dus wanneer zij informatie naar buiten brengen of een beleid bepalen op basis van iets, dan mogen wij er van uitgaan dat zij zichzelf goed heeft laten informeren en heel kritisch erover geweest is voordat men deze informatie naar buiten breng of op basis hiervan een beleid bepaald. Toch blijken er genoeg gevallen zijn geweest, die deze geloofwaardigheid aantasten. Regeringen zijn niet wars van omkoperij, prestige/trots, eigenzinnigheid, oogklepperij, samenzweringen en doofpotterij.

Pop Quiz!
“Als iemand zijn hand in het vuur steekt, omdat hij niet zo maar aanneemt dat vuur heet is, is deze persoon dan slim of dom?”

Stel deze vraag binnen een groep en heel veel ervan zullen zeggen “slim”. Net zoals ezels in het Oude Egypte, zal deze persoon geroemd worden om zijn eigenzinnigheid. Dat hij niet mak de rest volgt, is juist een teken van intelligentie! Maar als ik het geschreven woord uit de krant zonder nadenken accepteer als ‘waar’, zal niemand ons een duimbreed in de weg leggen en en zal niemand roepen: ezel! (naar het westerse beeld van ezels). Laat er nou een hele wereld vol zijn met mensen die geloven in het Geschreven Woord.

Okay, time-out!
We kunnen niet alles zelf uitzoeken, we kunnen niet alles zelf ondervinden. Er zijn maar 365 dagen of 52 weken in een jaar, 7 dagen in een week en 24 uur in een dag. Dat betekent dat wij niet onze hele tijd kunnen besteden aan het uitvinden van dingen. Dus moeten we wel bepaalde zaken over laten aan de experts. Leren en geleerd worden is een cruciaal gegeven in het leven van een mens. Het begint bij de ouders en gaat verder bij je leraren op school! Laten we eerlijk wezen, als we 10000 jaar gelezen allemaal van die giftige bessen wilden proeven omdat we zelf wilden ondervinden dat ze dodelijk waren, had ik nu niet hier zitten typen.

Maar ergens gaat het mis? Waarom stellen we bepaalde vragen niet? Zijn we lui geworden? Is het een ver-van-mijn-show geworden? Zijn we egoïstisch geworden? Mijden we de moeilijke vragen en waarom? Willen we er niet over nadenken? Is het ons probleem niet? Interesseert het ons niet?
Don’t know, don’t care?
Wij leven ons leven om microniveau. Regeringen en de Media zitten meer op macroniveau.
Zijn we prioriteiten aan het stellen door domweg vertrouwen te hebben in de Regering en de Media, opdat wij ons alleen maar zorgen moeten maken om ons eigen leven?
“Het zal allemaal wel en ik ga er pas over nadenken als ik er zelf mee te maken krijg?”
“Lekker belangrijk, wat dààr gebeurt”
Natuurlijk bepaald de mate van welvaart ook een mate in men zich meer zorgen gaat maken om zaken die niet dicht bij huis zijn.

Vlak het leraar-leerling complex niet te vroeg uit. Hebben wij aangeleerd om minder kritisch te zijn als een ander wijzer is? Of zit het dieper. Zijn we stiekem in ons onderbewustzijn volgers, zo gehersenspoeld, zo geïndoctrineerd –van generatie op generatie, dat het zich in onze genen genesteld heeft? Heeft dit er toe geleid dat wij het vermogen verliezen kritische vragen te stellen?

De geschiedenis zit vol van voorbeelden waar mensen niet zelf nadachten en klakkeloos, haast mechanisch foutieve informatie, manipulaties of meningen van anderen accepteerden. Waar haast blind vertrouwd wordt, op de wijsheid (en dus juistheid) van anderen. Patriottisme, Fascisme, Religie en –dichterbij huis: roddels!

Emoties spelen ook een rol. We zijn van nature geneigd, dingen makkelijker te geloven als we willen dat zo iets is. Mensen zijn zo makkelijker te manipuleren. Daar hebben we de afgelopen eeuw voldoende ervaring mee gehad. Toch lijkt het alsof wij maar al te graag in herhaling vallen.

Vertrouwen is het sleutelwoord. Wij vertrouwen onze ouders, onze vrienden. Dit vertouwen stekt zich uit naar de Media, zij zouden onpartijdig bericht moeten geven en zij zouden hun bronnen en feiten goed moeten onderzoeken voor dat zij iets naar buiten brengen en naar de Regering, ook zij moet integer zijn, de waarheid onpartijdig naar buiten brengen en hun beleid naar dezelfde richtlijnen beoordelen voordat deze ingesteld wordt.
Toch is recent gebleken we de Media toch met (m)enig korrel zout moet nemen. Zo publiceerde Radar eenmedisch “onderzoek” om te kijken hoe snel dit ‘nieuwtje’ rond zou gaan, voordat iemand de bron eens zou controleren. En stond er in een sensatiebeluste krant een beschuldigend artikel over hoe een verkrachter van een minderjarige vrijgesproken zou zijn. In Nederland! Uit de stukken van de rechtbank bleek van de vermeende verkrachting allerminst sprake was. Integendeel!

Terwijl dit vertrouwen juist is waar álles op gebaseerd is. Als we geen vertrouwen meer hebben in elkaar, dan is er geen basis voor een hiërarchie, onze wereld zou tot in zijn grondvesten schudden en onze beschaving zou terugvallen tot barbarisme! Wat is een samenleving zonder vertrouwen in zichzelf, zonder vertrouwen in zijn normen en in zijn waarden; in zijn ziel?
Wat is een beschaving zonder vertouwen dan complete anarchie?

Maar dat verklaart nog steeds niet waarom mensen apathisch, haast comateus maar alles accepteren wat een ander, een regering, een krant, een kennis, een vriend, zegt. Je zou dus verwachten dat na minstens 2000 jaar goed gedocumenteerde geschiedenis, wij niet meer blind zouden vertrouwen op een ander, zeker gezien de roerige twintigste eeuw. Toch komen er nu en dan kritische geluiden naar boven. Soms rijkelijk laat, soms dat je jezelf afvraagt of men wel kritisch is ten aanzien van de juiste (!) zaken. Daarom een aantal vragen om over na te denken:

-Geloven we makkelijker iets als waar, als het geloofwaardig is en aannemelijk is zou kunnen
zijn?
-Geloven we dat iets (niet) waar is, als we willen dat het (niet) waar is?
-Zijn we gewoon goedgelovig?
-En Waarom?

-Als we al kritisch zijn, zijn we dan kritisch genoeg?
-En zijn we kritisch betreft de juiste (!) dingen?
-Wat zijn de juiste dingen om kritisch over te zijn?

Verontrustend genoeg, kun je dit doorzetten van informatie verstrekking naar besluitvorming en beleidsvoering. En als we kritische vragen stellen gaan we te makkelijk op onze rug liggen als het ons niet zint. We klagen wel, maar protesteren en demonstreren laten we aan anderen over.
Vanaf de jaren Zestig tot diep in de jaren Tachtig, waren er idealisten die ergens voor stonden en daar actie voor wilden voeren. Nu, als de regering iets verzint wat ons niet zint, komt er een hoop geklaag omhoog zonder actie. Zijn wij in de jaren Negentig en in het eerste decennia van het nieuwe millennium veranderd in lafaards, of hebben we in idealisme ingeboet, waardoor we niets doen, gelovend dat wij niets kunnen veranderen? Waarom strijden we niet meer tegen de Gevestigde Orde, waarom strijden we niet meer tegen de Gevestigde Ideeën?

Helaas, beste lezer, beangstigend en frustrerend als het is, moet ik jullie een antwoord schuldig blijven. En dat zint mij allerminst. Ondanks mijn breedsprakigheid, blijf ik steken in speculatie en moet ik een eenduidig antwoord schuldig blijven. Misschien maar goed ook!
Had ik je een antwoord gegeven, had je opgestaan, met je vuist op de tafel slagen en geschreeuwd: “Oh yeah! Says who!” 
Toch?